"ORLIK" Sądeckie Towarzystwo Lotnicze

Testament Józefa Stadnickiego spisany w Tęgoborzu dnia 12 kwietnia 1809 roku.

W imię Przenayświętszey y Nierozdzielnej Trójcy: Boga Ojca, Syna y Ducha Świętego. Amen.
Gdy wyroków boskich uniknąć nie można iż kto się rodzi umierać musi. Nie wiedząc zaś dnia ani godziny dopóki Bóg Najwyższy dozwala zdrowia y sił przy dobrym rozmyśle, to ostatniey woli moiey czynię rozporządzenie.
Po pierwsze. Bogu Memu Wszechmogącemu polecam Duszę moją. Ciało zaś ziemi oddaje y proszę ażeby w kościele moim parafialnym w Tęgoborzy pochowane podług obrządku kościoła świętego katolickiego zostało.
Po wtóre. Jak tylko dusza z ciałem się rozstanie upraszam, aby po różnych kościołach na trzydzieści mszy świętych rozesłane zostało y pogrzeb przyzwoity odprawiony był. Na który cztery tysiące zł polskich to jest: na kupno światła y sam pogrzeb dwa tysiące zł pol., na msze św. tysiąc dwieście zł pol., na ubogich osmset zł pol. naznaczam. Ekspensa¹ zaś inne pogrzebowe bez zbyteczney pompy równie jak y tę tu wyszczególnioną, Expens z prowentów Państwa mego Tęgoborzy dożywociu niepodległych czynione być mają.
Po trzecie. Na szpital tęgoborski do legowanych przez J. Panią Wiktoryą z Gładysiewiczów Krzeczowską dwóchset zł pol. na czterech ubogich, które na dobrach moich pozostają, z strony mojej czterysta zł pol. corocznie, a tak całkowicie sześcet zł pol. wyznaczam. Ażeby ta pensya z prowentów² Państwa³ Tęgoborzy [wj dożywociu mu podległych, na czterech ubogich w tym państwie wypracowanych y sposobu do życia nie mających, była obrońcą. A ci ubodzy w szpitalu⁴, [aby] do wszystkich posług kościoła byli użyci, y co tydzień we środę za duszę moją po południu w kościele Litanią o Najsłodszym Imieniu Jezus, a w sobotę za dusze S.P. Antoniego y Wiktoryi Krzeczowskich, wraz y za moją Litanię o Matce Bożej odśpiewali. Równie y szpital drugi, osobny, ma być wystawiony y w tym te Babki Ubogie mają być ulokowane. Obligacyą⁵ tych będzie: Ażeby chorych w tym Państwie poddanych y poddanki bez sposobu [do życia] zostających, w tym szpitalu lokowanych opatrowały y wszelkie im usługi robiły. Tym zaś po zł pol. sto corocznie z prowentów Państwa Tęgoborzy jako wyżey dożywociu niepodległych płacone być ma. Jeżeli by chorych w szpitalu złożonych nie było, a po domach chorzy leżeli, powinnością tych Babek będzie, ażeby bez żadnej sprzeczki do chorych chodziły, y wszelkie uługi czyniły, także co środa y sobota też Litanie, y na tęż intencyą wraz z Dziadkami odspiewowały. Z któremi równie y organista takowe litanie odśpiewywać ma. A za to dopilnowanie tego nabożeństwa co rok zł pol. 100 z prowentów Jako wyżej Państwa Tęgoborzy płacone mu być ma. Każdemu ubogiemu y ubogiey, jako y organiście, co rok uprawnych y gnoinych zagonów po dwa Dwór Tęgoborski udzielić ma. Nad punktualnym im wydawaniem wyznaczonych im pensyi Wielebnego l[chmościa] X[dzaj plebana, a nad dopełnieniem im wyznaczonych obowiązków Zwierzchność Dworską⁶, aby czule dawali baczności upraszam y obliguję.
Po czwarte. Na anniwersarz⁷ w rocznicę śmierci mojej, za duszę moją, oraz za dusze sp rodziców moich Antoniego i Franciszki z Otwinowskich Stadnickich⁸, corocznie po zł pol. 100 z prowentów jako wyżey naznaczam. Na który aby przez WJ Księdza plebana poddaństwo zapowiedziane zostało upraszam.
Po piąte. Do kościołów oo Franciszkanów, gdzie w konfraternią wraz z małżonką moją zapisany jestem, to jest: do klasztorów Ich w Gallicyi Wschodniey y Zachodniey po 100 zł pol. ażeby rozesłane były, a zaś do oo Franciszkanów w Starym Sączu złp 600 zaraz po śmierci mojey za odprawić się mające nabożeństwo za duszę moją, tudzież do oo Reformatorów w Zakliczynie złp 200, do oo Reformatorów do Wieliczki złp 100 wydać naznaczam.
Po szóste. Służącym w czasie śmierci mojey w usługach zostającym, pomimo należących się zasług⁹, ile który na zasługi rocznie bierze, takową ilość każdemu po śmierci mojey we cztery tygodnie zapłacone być mają.
Po siódme. Poddanym w Państwie zostającym naznaczam, ażeby każdemu kmieciowi po złp 100, każdemu zagrodnikowi po złp 50, komornikom lub komornicą po złp 30 rozdane zostało¹⁰. Długi zaś dawnieysze z jakiegokolwiek bądź źródła wynikłe daruję. Jednak należność z jednego roku jakową są winni do massy oddać będą obowiązani.
Po ósme. Zostawiam nayukochańszą Małżonkę moją JW Maryannę z Jurkowskich¹¹ hrabinę Stadnicką przy dożywociu Górnego Folwarku Tęgoborskiego z gruntami, łąkami do niego należącymi a więc ogrodów: wielkiego za pałacem, kopca po drugiej stronie drogi, z sadem za browarem, rezydencyi w pałacu z meblami w nim znajdującemi się, y wszystkich budowlach przy pałacu existujących y do tegoż folwarku należących (oprócz browaru, wołowni y piwnicy do browaru należeć zwykłey), dwóch fornalek, dwóch wozarek, sprzętów gospodarskich do tychże służących, kmieci ośmiu, zagrodników trzechdniowych osiemnastu y bydła na tym folwarku będącego. Zaś basztardę, powozy, sanie, bryczki, konie kareciane, y ubiory na nie, połowę stadniny którą sobie wybierze, bieliznę tak moją jako y stołową, garderobę wszystką, kuchenne, kredensowe naczynia z mosiądzu, miedzi, cyny, żelaza, y inne jakiekolwiek bądź sprzęty, szkło, porcelanę wszystką to darem Jej daruję y na własność ustępuję. Ze srebra zaś: nożów, grabek1¹², łyżek po dwanaście sztuk, łyżkę półmiskową jedną, łyżkę do wazyjedną, lichtarzy z esami¹³ cztery, lichtarzyków małych cztery, imbryk do kaffy¹⁴ jeden, garnuszek do śmietany jeden, cukierniczkę zamykaną jedną, szczypczyki do cukru jedne, tacę czyli szufrę wielką jedną, tacę pod kieliszki małą jedną, menaże dwa z czteroma szklankami karafinkami w srebra oprawnemi, trzema koszykami, dwiema postumentami y czterema innymi do wkładania karafinek postumencikami, solniczek cztery, miednicę jedną, nalewkę jedną, to wszystko do używania dopóki żyć będzie zostawać ma.
Po dziewiąte. Z tegoż srebra po śmierci mojey córce Salomei¹⁵ ma być wydana: dwie wazy, postumentów pod nie dwa, półmisków ośm, lichtarzów z essami dwa, lichtarzyków małych cztery, cukierniczkę w koszyku jedną, tacę małą jedną, łyżek wyzłacanych do waz dwie, łyżkę półmiskową jedną, nożów, grabek, łyżek po dwanaście sztuk. Wszystkie te srebra które córka moja Salomeą, jedne po śmierci moiey, drugie po zgasłym dożywociu matki odbierze, pod żadnym pretextem: aby na inny koniec obrócone, ani sprzedane, ani zamienione, ani komu darowane nie były, iżby w całości Jej następcom podług przepisu punktu 12 dostały się, chcę mieć y obowiązuję.
Po dziesiąte. Propinacya¹⁶ w tym Państwie Folwark Niżny Tęgoborski zwany, Folwark Struga, zresztą pozostały mi fornalami, wolarkami y sprzętami dorolnymi, z bydłem, naczyniem, y całym resztującym inwentarzem od Folwarku Górnego Tęgoborskiego, jako y tym w Folwarku Niżnym Tęgoborskim y Strudze, tudzież browarze znajdującym się z resztą kmieci y zagrodników do administracyi należeć będą, którą to administracyą W. Janowi Grabowskiemu zdaję. Ażeby tenże poty w possessyą¹⁷ arendowną wypuszczał te folwarki y propinacya póki wszystkie długi wypłaconemi nie będą, y z tych przychodowy rozchodów rachunek corocznie córce mojey zdawał.
Po jedenaste. Nayukochanszey małżonce mojey przekazuję do płacenia podatki; dominikalnego czwartą część y kwaterowe jakie wypada z budynków przez nią posiadanych. Jakowe zaś wypadają z propinacyi, z budynków przy innych folwarkach będących, dominikalnego trzy części, te nienaruszając teraźniejszych dzierżawców aż do roku 1814 do święta św. Jana Chrzciciela z prowentów tych dwóch folwarków płacone być mają, a czopowe z prowentów propinacyi. Liwerunki18y inne w takieyże jak dominikalny proporcyi. Zaś gdyby przed 24 czerwca 1814 roku dobra z długów oswobodzone nie były, od tegoż dnia y roku czyli po wyjściu z dziesięcioletniey possessyi folwarków Justu, Rozdziela y Rojówki na następny czas y na te folwarki w czwartej części dominikalny, liwerunkowy a y kwaterowe jakie z budynków wypada rozłożone będą. Utrzymywanie Dominium, dozór lasów, do Folwarku Górnego w Tęgoborzy jako zwykle pryncypialnego należeć będzie. Gdyby zaś utrzymanie takowe na mandataryusza¹⁹ lub iustycyaryusza²⁰ wymagało większego kosztu jak na Oficialistę²¹ Gruntowego łożyć się zwykł ten z innych prowentów²² dostawianych być powinien aby dożywotnie prowent żonie mojey oznaczony obciążonym nie został.
Po dwunaste. Za uniwersalną dziedziczkę całego mojego majątku postanawiam córkę moją Salomeą JW Franciszkowi hrabiemu Stadnickiemu zaślubioną, z tą atoli kondycyą: Iż dobra moje y wszystkie z nich prowenta po dopełnieniu y zaspokojeniu wyszczególnionych w niniejszym testamencie obowiązków należeć do niej, ale też y do jej sukcesorów będą. Dla tego też te dobra sprzedawać, zastawiać czyli w procencie od sum wypuszczać, darować, długi na nie zaciągać pod żadnym pretekstem wolna być nie ma. Albowiem te dobra moje Tęgoborza, świdnik, Struga, Just, Głoze, Zawadka, Rojówka z częścią Skrzętli, mocą te i ostatniey woli mojey nie tylko córce mojey, aley z niey pochodzącym potomkom na wieczność służyć będą. Jeżeliby zaś też córka moja żadnego potomstwa po sobie nie zostawiła wolne użycie z tych dóbr prowentów po jej śmierci zięciowi mojemu służyć będzie, a po śmieci jego toż dziedzictwo do sukcessorów jegoż Hrabiego Franciszka Stadnickiego należeć będzie, a to w nienaruszoney na żaden sposób jako się wyżey ostrzegło tych dóbr całości. A gdyby dzieci y z powtórzonego może nawet małżeństwa nie pozostało, do sukcessorów z prawa tegoż Franciszka hr Stadnickiego, ale tylko w lini męskiey imię Stadnickich reprezentujących należeć, y spadać prawem własności będzie.
Po trzynaste. Żona moja przy dożywociu zostawiona z Prawa Części Obowiązkowey w Dziedzictwie upominać się nie mogąc słusznie, aby do opłacania długów moich pociągniętą nie była, ale z innych dóbr aby zastępowaną była obowiązuję. I z rzeczoney zwierzchności do której to należeć będzie upraszam, aby w tej wierze potęgowaną była.
Po czternaste. Zostawiając teraz w posesyi Folwarki: Just, Rozdzielę, Rojówka y role w świdniku. A z tych podług ugody wynikające kwoty do córki mojey Salomei należeć będą, gdyby jednak przed zapłatą moją śmiercią, prowenta tych folwarków y ról, czyli dzierżawy, wybranemi przezemnie zostały, na ten czas dopóki do intraty z tych folwarków nie przyidzie 6000 złp z prowentów pod administracyą podpadających płacone Jej być mają. Od roku zaś 1814 te trzy folwarki ma sobie odebrać lub na nowo je zadzierżawić y role wolno jej będzie.
Po piętnaste. Gdy prowenta tak z propinacyi jako y z dwóch folwarków wysłużą się, y długi moje zaspokojonymi zostaną, równie jako y z Górnego Folwarku po zgasłym dożywociu żony mojey te dobro y ich prowenta do córki mojey Salomei zwrócić się mają z nieograniczoną wolnością zarządzania niemi, zawsze jednak na lepsze dóbr potomkom jej dostać się mających.
Po szesnaste. Z administracyą nad temi folwarkami: Tęgoborskim Niżnym zwanym, Strugą, jako i nad propinacyą, oraz za utrzymanie interesów masy corocznie W. Janowi Grabowskiemu 2000 złp renuneracji naznaczam. Utrzymywanie w dobrym stanie tych dwóch folwarków, browaru, karczm, jako y ekspensa w interesach podjęte do masy należeć mają. Tak długi moje zaspokojone będą, równie y interesa masy ukończą się tym samym Remuneracyą ta przez się ustać ma.
Po siedemnaste. Na pozostałą małżonkę moją wkładając obowiązek zatrudnienia się pogrzebem y dopełnienia kondycyi w tym testamencie wyrażonych, obliguję W. Jana Grabowskiego, aby nie ubliżał jej jak nayusilnieyszey pomocy swojey do uskutecznienia tego włożonego na nią obowiązku. Dla tego tegoż W. Jana Grabowskiego za współexekutora tego testamentu naznaczam y za pomocnika Jej dodaję, któremu oprócz remuneracji²³ za przychylność mnie okazywaną y okazać się mającą 4000 złp naznaczam.
Po osiemnaste. Zapisuję przy tym chrzestnemu memu na Jego własność P. Ignacemu Grabowskiemu synowi W. Jana Grabowskiego 4000 złp y na dobrach moich zabezpieczam.
Po dziewiętnaste. Długi zaś moje prócz niniejszym testamentem poczynionych zapisów y legacyi, są przez osobną konsignacyą ręką moją pisaną, y podpisaną wyrażone, które płacić z masy mojego majątku sposobem w tym testamencie wyrażonym przekazuje, który sposób obrałem sobie (...) celem, aby rychiey y pewniey spadający na córkę moją majątek zupełnie oczyszczony Jej, a potem sukcessorom jej dostać się.
Na koniec ten testament w części lub całkiem odmienić, dodać lub umniejszyć, przez inny późniejszy testament, lub kodicyll wolność sobie zostawuję y ostrzegam. A jako w Imię Przenayświętszeyy Nierozdzielney Trójcy zaczołem, taky w imieniu Jej kończę. Upraszam oraz Przezacney Zwierzchnoscie do którey to dzieło należeć będzie, aby ten testament za ważny uznała, y od wszelkiey przeciwności lub z tego tłomaczenia bronić raczyła. Na ten koniec nie tylko własną ręką pisany, przy wyciśnięciu rodowitey pieczęci podpisałem. Działo się w Tęgoborzy dnia 12 kwietnia 1809 roku.
Józef hrabia z Stadnik Stadnicki dóbr Tęgoborzy z przyległościami dziedzic, własną ręką podpisany y z wolą moją zupełnie zgadzający się niniejszy testament podpisuję y pieczęcią rodowitą stwierdzam. Jako proszony przyjaciel i świadek podpisuję się: Michał Jarosław Pawłowski Oficiał sądowyjubilowany konsyliarz.
L.S.
Jako zawołany świadek podpisuję: Aleksander Junosza de Podole Podolski
L.S.

Przypisy:
1. Ekspensu (łac. expensum) - wydatek, rozchód.
2. Prowenta (łac. proventus) - przychód.
3. Dominium albo Państwo - duża posiadłość ziemska lub leśna należąca do króla lub możnych rodów. 4. Do XIX wieku przez szpital rozumiano dom dla iudzi starych i niedołężnych potrzeŹbujących opieki.
5. Obligacja (łac. obligatio) - zobowiązanie.
6. Urząd dworski.
7. Anniwersarz (łac. anniversarie) - corocznie.
8. Antoni Stadnicki (starosta ostrzeszowski, był żonaty trzy razy, a mianowicie z Teresą Potocką herbu Szreniawa, Kunegundą Gawrońską h. Rawicz i Franciszką Otfinowską h. Gryf (prawdopodobnie mieszczką sądecką), z którą miał trzech synów: Franciszka (1742-1810), Józefa (1750-1811), Jana. 9. Tj. wynagrodzenie.
10. Został on zrealizowany, o czym świadczy notka z dnia 21.06.1838 r. sporządzona przez Jakuba Chanaricha, przy czym komornikom wypłacono po 30 fi.
11. Marianna Stadnicka z d. Jurkowska h. Jastrzębiec (1772-1829).
12. Tu: widelców.
13. Lichtarze z ozdobnie wygiętymi ramionami.
14. Tj. kawa.
15. Salomeą Stadnicka urodzona w 1787 r. W 1808 zostaje żoną Franciszka Stadnickiego, a po jego śmierci, ponownie wychodzi za mąż w 1824 r. za Nicefora Dunikowskiego. Zmarła w 1844 r. 16. Propinacja (łac. propinatio) - przepijanie do kogoś. Było to prawo para do produkcji i sprzedaży trunków w obrębie jego dóbr.
17. Łac. possessia - wzięcie w posiadanie, posiadanie.
18. Liwerunek (niem. lieferung) - podatek w naturze na utrzymanie wojska funkcjonujący w Polsce od 1790-1867.
19. Mandatariusz - funkcjonariusz folwarczny sprawujący pod kontrolą państwową władzę administracyjną nad poddanymi chłopami.
20. Justycjariusz - urzędnik rozstrzygający sprawy w gminie.
21. Oficjalista - osoba zatrudniona przy zarządzaniu prywatnym majątkiem ziemskim.
22. Prowent - dochód z posiadłości rolnych.
23. Remuneracja - wynagrodzenie.

Tekst testamentu znajduje sie w Archiwum Państwowym w Nowym Sączu był również publikowany w Almanachu Sądeckim